Interview met Espen Hjort

Waarover gaat deze voorstelling?

Landschap met radioactieve honden gaat over rechtvaardigheid en over accountability in de relatie tussen mens, dier en planeet. Het verhaal volgt een wetenschapper die werkzaam is bij een laboratorium waar experimenten met radioactieve stralen worden uitgevoerd op honden. Een van de honden weet te ontsnappen en komt terecht op het jaarlijkse zomerfeest van het lab, waar die nacht allerlei onmenselijke dingen gebeuren: de grens tussen mens en dier vervaagt. Daarnaast speelt dezelfde vertelling zich drie keer af: in 1956, 1989 en 2023. De tijd kan niet voortschrijden voordat er verantwoordelijkheid wordt afgelegd voor het lot van de honden, het verhaal loopt dus vast.

Sinds 2020 werk je aan een serie over de relatie tussen mens en natuur. Kun je daar iets over vertellen? 

Eigenlijk werd de relatie tussen mens en natuur al in mijn studietijd het belangrijkste thema in mijn makerschap. Dat begon toen ik van Oslo naar Amsterdam verhuisde en me ontheemd voelde, weg uit mijn bekende landschap. Uiteraard had dat ook te maken met volwassen worden en verhuizen naar een ander land, maar ik heb dat ook sterk in verbinding met de natuur beleefd. De natuur was weg, en daarmee ook mijn gevoel van wie ik was. Toen ben ik me gaan afvragen: hoe zit dat eigenlijk met die relatie tussen lichaam en landschap? En eigenlijk ook: wat betekent het als we de natuur geweld aandoen? Op welke manier doen we onszelf dan ook geweld aan? 

Zie je natuur en mens als afzonderlijk van elkaar?

Eigenlijk niet, de omgeving waarin we leven gaat in ons bloed, in ons lichaam zitten. De wetenschap vertelt ons ook heel mooi dat longen een open deur zijn naar de wereld, bijvoorbeeld. Onze manieren van doen en bewegen krijgen allemaal vorm door de natuur. Ik vind het urgent en spannend om in het theater bezig te zijn met hoe we onze relatie met de natuur kunnen veranderen, omdat theater vaak ook over relaties en identiteit gaat. Wat we met de natuur doen, hangt samen met wie we denken dat we zijn. De huidige ecologische crisis is in die zin een soort relatiecrisis. Met dit alles houd ik me inderdaad sinds 2020 bezig. 

Welke familielegende inspireerde het stuk?

Dat gaat om een verhaal dat mijn opa mij ooit vertelde. Hij is in de jaren 50 werkelijk kort getuige geweest van soortgelijke stralings-experimenten. Hij was medisch onderzoeker  in een militair laboratorium op een Amerikaanse legerbasis en heeft mij verteld wat hij daar gezien heeft. Jarenlang heb ik aan de honden uit deze experimenten gedacht en hoe het met hen zou kunnen zijn afgelopen. Enerzijds kun je online gemakkelijk informatie vinden over wat stralings-experimenten op honden allemaal kunnen veroorzaken. Dat is een gruwelijke lijst. Anderzijds is het bijna onmogelijk om te weten wat er precies met deze specifieke honden is gebeurd. Ze werden in een soort zwarte doos gezet en bestraald. En wat er in die doos gebeurt, dat kunnen we niet weten; het is een mutatie die grotendeels berust op toeval. 

Hierop is ook de dramaturgie van de voorstelling gebaseerd: het verhaal herhaalt zich, maar muteert tegelijkertijd. In elke herhaling ontstaan er nieuwe variaties. Het begint als een wetenschappelijke vertelling, maar de feiten worden al snel ingehaald door surrealisme en fantasie, om iets te kunnen zeggen over die honden en de rechtvaardigheid. 

Empathie en fantasie zijn voor mij echt cruciaal in het bevragen van de relatie tussen mens en natuur. We kunnen nooit precies weten wat een hond denkt, maar we zouden het ons wel moeten afvragen.

Eerder maakte ik een performance met een steen van 10 kg uit Noorwegen, samen met Mees Borgman. Wij doen samenwerkingen met niet-menselijke makers. Daarin hebben we ons best gedaan om die niet alleen als medespeler te zien, maar ook als medemaker. Door bijvoorbeeld muziek te maken vanuit de vraag hoe geluid impact maakt op het ‘lichaam’ van een steen, en op dat van een mens. 

Op welke manier maak je nog meer gebruik van audiovisuele elementen?

In de voorstelling ligt de nadruk op de vijf spelers. Kostuum, licht en taal zijn daarnaast de belangrijkste onderdelen. Ik vind het interessant hoe taal een nieuwe wereld kan creëren. Dit wordt een voorstelling met veel taal, maar wel met een grote muzikaliteit in die taal. En met de kostuums maken we een tijdreis naar de jaren vijftig en de periode erna, geïnspireerd door beelden uit Chernobyl.

De straling, die je normaal gesproken eigenlijk niet kunt zien, wordt in de voorstelling ook met het lichtplan verbeeld, als felheid en als bron van alle ellende. Daarbij willen we ook een verbeelding geven van hoe honden de wereld zien, in andere kleuren dan mensen. Die ‘dog vision’ nemen we ook als uitgangspunt. Wie weet wat dat voor inzichten over waarneming brengt. Het theater is als medium voor dit onderzoek uitermate geschikt. Deze kunstvorm mag meer laten zien dan mensen die mensen-verhalen aan medemensen vertellen.