Interview Esther Apituley

Een vrouw, ze is journalist, arriveert in Hotel de Waterval in de Bach-suite, diep in de Zwitserse bergen. Ze zoekt houvast in een op hol geslagen wereld. De vrouw stuit op drie bevlogen musici – een altvioliste, een gitarist en een bassist. Deze drie hebben genoeg aan elkaar en aan de muziek van Bach.

Brechje Krah spreekt Esther Apituley over Hoezo Bach?!. ‘Hoezo?!’. Wat gebeurt er in deze wereld, met alles dat zo verwart? Hoezo Bách? Dat is blijkt later een retorische vraag.

"Als je naar de voorstelling gaat, dan snap je het, in de muziek zit het antwoord."

Waarover gaat deze voorstelling?
De voorstelling gaat over twee werelden. De wereld van Noraly (Beyer), zij is oud-journaliste en klust soms nog wat bij: ze heeft opdracht gekregen om een altvioliste (Apituley) te interviewen. Het drietal musici waarvan de altvioliste deel uitmaakt leeft in hun eigen wereld. Ze willen alleen maar spelen en besteden geen aandacht aan de journaliste, die hun muzikale taal niet machtig is.

Het verhaal gaat over de periode waarin Noraly met pensioen gaat, voor haar een verwarrende tijd. Ze heeft haar hele leven keihard gewerkt, altijd het nieuws voorgelezen, en nu heeft ze ineens geen tekst meer. De voorstelling gaat dus ook over identiteit. Daar ligt ook de rol van muziek: als je het even niet meer weet, of je hebt troost nodig, geeft muziek je hersenen weer wat zuurstof.

En vertel eens, je hebt ook veel op plekken als het Concertgebouw gespeeld?
Dat klopt! In de klassieke muziek bestaan er andere codes. In het theater komen meer jonge, ontvankelijke mensen; die gaan zitten en laten zich verrassen. Bij een concert in het Concertgebouw weet je precies wat er gespeeld gaat worden en op welke volgorde, wanneer er geklapt mag worden, enzovoort. Het is traditioneel en plichtmatig, wat ergens ook heel mooi is. Daarom wil ik zo graag klassieke muziek op hoog niveau naar het theaterpubliek brengen, iets wat nog bijna niemand doet.

Daar tegenover staat dat men het gevoel krijgt dat een stuk theatraal stilstaat wanneer er muziek wordt gespeeld, een soort wachttijd. Dat snap ik ook, je neemt inderdaad even een pauze. Maar hoe mooi is het dat je door muziek de ruimte krijgt om te reflecteren op wat je hebt gezien en gevoeld? Daar zit de diepgang in: muziek is abstract en vrij van taal, maar gaat regelrecht je ziel in en laat zich niet door obstakels tegenhouden.

De Chaconne van Bach die we in de voorstelling spelen is door hem geschreven nadat zijn vrouw overleed. Zijn diepste emoties zitten in die noten en dat hoor je terug: verdriet, boosheid, troost en acceptatie.

Het is een van zijn meest gelaagde en monumentale stukken, gemaakt voor slechts één instrument. Elke keer dat je luistert, ontdek je plotseling iets nieuws. Door de Chaconne te leren spelen kreeg ik een begrip van de dingen om me heen die ik uit boeken nooit had kunnen leren. De ervaring die je hebt als klassiek muzikant is dus een heel belangrijk fundament, en die wil je graag buiten het genre overdragen.

Op wat voor andere manieren heb je onderzoek gedaan tijdens het maken van deze voorstelling?
Tijdens een klassiek concert gaat het over het delen van mijn passie als musicus, en over de muziek. Theater daarentegen is alles; als ik een stuk speel, zoals Hoezo Bach?!, kan ik alleen al door hoe donker of licht we de ruimte maken een completer verhaal vertellen. Ik kan veel meer doen voor de ervaring van de bezoeker.

Hoofdpersoon Noraly is daarnaast geen professioneel actrice, maar een voormalig nieuwslezeres - bij veel kijkers waarschijnlijk wel bekend. Ze heeft een mooie stem en goede dictie, bovendien klinkt ze heel vertrouwd. Acteren is natuurlijk een vak, dus het was spannend om te werken met iemand van buiten het veld, en om samen te onderzoeken wat het beste zou werken. De verwarde vrouw blijkt ze geweldig te kunnen spelen.

Hoe zit het met de titel? Afhankelijk van de intonatie krijgt de vraag ‘Hoezo Bach?!’ steeds een andere betekenis. Welke vragen stel je?
Dat zijn meerdere vragen. Eigenlijk komt de hoofdvraag ook al naar voren als je Bach weglaat: ‘Hoezo?!’. Wat gebeurt er in deze wereld, met alles dat zo verwart? Hoezo Bách? Dat is blijkt later een retorische vraag. Als je naar de voorstelling gaat, dan snap je het, in de muziek zit het antwoord.

Hoezo Bach?! refereert ook aan het feit dat ik Moluks ben en Noraly Surinaams, in de landen waar wij onze wortels hebben geeft bijna niemand iets om Bach, en om dat witte culturele fundament. Op het toneel zeg ik: ‘Bach is een Molukker’. Sinds het NRC daarover schreef komen er overal waar ik speel Molukkers kijken. Muziek verbindt, dat blijkt maar weer.

Welke stijlelementen konden niet ontbreken uit het stuk?
Er is voor zowel liefhebbers van klassieke muziek als liefhebbers van gesproken tekst iets te beleven in de voorstelling, de vragen vormen zich in taal en de antwoorden in muziek. Wat ik belangrijk vind is dat het zo puur mogelijk is. We zitten met twee disciplines: een hoofdpersoon die geen actrice is, en een groepje musici dat gedeeltelijk uit de popwereld komt. Ik vind het belangrijk dat iedereen zichzelf kan zijn, zo authentiek mogelijk, én dat ze een verhaal kunnen vertellen. Des te mooier is het dat we met drie verschillende wereld een verbintenis maken en we uiteindelijk dezelfde taal spreken.